Kakatiya Dynasty in Telugu -కాకతీయ రాజుల చరిత్రని ఇలా చదివితే ఇంకెప్పుడు మర్చిపోరు.

రాజు పేరు	పాలన కాలం	ముఖ్య బిరుదులు	ముఖ్య కార్యాలు
బేతరాజు I	క్రీ.శ. 995-1052	కాకతి పునాదినాథ, చోడక్ష్మపాల	అనుమకొండను రాజధానిగా ఏర్పాటు, శనిగరం శాసనం వేయింపు
ప్రోలరాజు I	క్రీ.శ. 1052-1076	అరిగజకేసరి, కాకతి వల్లభ	కేసముద్రం, జగత్ కేసరి సముద్రం చెరువుల త్రవ్వింపు
బేతరాజు II	క్రీ.శ. 1076-1108	విక్రమచక్రి, మహామండలేశ్వర	హనుమకొండలో బేతేశ్వరాలయ నిర్మాణం
దుర్గరాజు	క్రీ.శ. 1108-1116	త్రిభువనమల్ల, చలమర్తిగండ	అనుమకొండ బేతేశ్వరాలయాన్ని రామేశ్వర పండితునికి దానం
ప్రోలరాజు II	క్రీ.శ. 1116-1158	మహామండలేశ్వర, దారిద్ర్య విద్రావణ	ఓరుగల్లు కోట ప్రారంభం, శ్రీశైలంలో విజయ స్తంభం స్థాపన
రుద్రదేవుడు	క్రీ.శ. 1158-1195	రుద్రేశ్వర, త్రిభువనమల్ల	వేయిస్తంభాల గుడి నిర్మాణం, రాజధానిని వరంగల్‌కు మార్పు
మహాదేవుడు	క్రీ.శ. 1195-1199	మహామండలేశ్వర	పరిపాలనా విస్తరణ
గణపతిదేవుడు	క్రీ.శ. 1199-1262	చతుర్థ రుద్రదేవుడు	నాయంకర వ్యవస్థ ప్రవేశపెట్టి, వరంగల్ కోట నిర్మాణం
రుద్రమదేవి	క్రీ.శ. 1262-1289	రుద్రాంబ, మహారాణి	మహిళా పాలకురాలిగా సుస్థిర పాలన, తిరువూరు శాసనం వేయింపు
ప్రతాపరుద్రుడు	క్రీ.శ. 1289-1323	ప్రతాపరుద్ర దేవుడు	ఢిల్లీ సుల్తానుల అక్రమాలు ఎదురుకొని , చివరి కాకతీయ రాజుగా నిలిచాడు

విభాగం	అధికారి	బాధ్యతలు
రాజ్యం	రాజు	మొత్తం పాలన
నాడు	అమాత్యులు	పరిపాలనా నిర్వహణ
స్థలం	స్థలకాపతి	స్థానిక పరిపాలన
గ్రామం	గ్రామాధిపతి (12 మంది)	గ్రామ పరిపాలన

అయ్యగార్ల విధానం

గ్రామ పరిపాలనలో 12 మంది అయ్యగార్లు ఉండేవారు, వీరిలో 3 మంది ప్రభుత్వ సేవకులు, మిగిలిన వారు గ్రామ సేవకులు.

కాకతీయుల కాలంలో తెలుగు సాహిత్యానికి విశేష ప్రోత్సాహం లభించింది. ముఖ్య రచనలు క్రింది పట్టికలో ఉన్నాయి:​

రచన	రచయిత	భాష
రంగనాథ రామాయణం	గోన బుద్ధారెడ్డి	తెలుగు
భాస్కర రామాయణం	భాస్కరుడు	తెలుగు
బసవపురాణం	పాల్కురికి సోమనాథుడు	తెలుగు
పండితారాధ్య పురాణం	పాల్కురికి సోమనాథుడు	తెలుగు
మార్కండేయ పురాణం	మారన	తెలుగు
నీతిసారం	రుద్రదేవుడు	సంస్కృతం
సకల నీతిసారం	ముడితి సింగన్న	సంస్కృతం
నీతిసార ముక్తావళి	బద్దెన	సంస్కృతం
సుమతీ శతకం	బద్దెన	సంస్కృతం

గ్రామ సేవకులు

కుమ్మరి
కంసాలి
కమ్మరి
వడ్రంగి
మంగలి
చాకలి
వెట్టి
పురోహిత
చర్మకారుడు

కాకతీయుల కాలంలోని మతాలు

మతం	శాఖలు	ముఖ్య లక్షణాలు
శైవమతం	పాశుపత శైవం, కాలముఖ శైవం, కాపాలిక శైవం	గణపతిదేవుడు పాశుపత శాఖను ఆదరించడం; జంగములు (వీరశైవ గురువులు); ఆగములు (మత పుస్తకాలు);

Bullet points-kakatiyas summary

కాకతీయ రాజవంశం – TSPSC ఎగ్జామ్ కోసం ముఖ్యాంశాలు

 

---

1. పరిచయం

• కాలపరిధి: క్రీ.శ. 1083–1323 (సుమారు 240 సంవత్సరాలు).
• రాజధాని: ఓరుగల్లు (ప్రస్తుత వరంగల్).
• ప్రాదేశిక విస్తీర్ణం: ఆధునిక తెలంగాణ, ఆంధ్ర ప్రదేశ్, ఒడిశా, కర్ణాటక భాగాలు.
• ముఖ్యత:
  • తెలంగాణ సంస్కృతి మరియు చరిత్రకు ప్రతీక.
  • రామప్ప దేవాలయం (UNESCO ప్రపంచ వారసత్వ స్థలం, 2021).

---

2. మూలాలు మరియు ప్రారంభ చరిత్ర

• పురాణ సంబంధం:
  • కాకతీయ వంశ చరిత్ర (దుర్జటి కవి) ప్రకారం, వారు సూర్యవంశీయులు.
• ప్రారంభ పాలకులు:
  • బేతరాజు I (క్రీ.శ. 1000–1052): చాళుక్యుల సామంతుడు.
  • ప్రోల II (క్రీ.శ. 1116–1157): మొదటి స్వతంత్ర పాలకుడు.
• చాళుక్యుల నుండి విముక్తి: క్రీ.శ. 1163లో ప్రతాపరుద్ర I చాళుక్యులను ఓడించి స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించాడు.

---

3. ప్రముఖ పాలకులు

గణపతి దేవ (1199–1262)

• సామ్రాజ్య విస్తరణ:
  • కాకతీయులను దక్షిణ భారత శక్తిగా మార్చాడు.
  • కాంచీపురం, కళింగం, వేంగి జయించాడు.
  • 23 జిల్లాలు సామ్రాజ్యంలో విలీనం.
• నిర్మాణాలు:
  • సిద్ధేశ్వర దేవాలయం (వరంగల్).
  • రామప్ప దేవాలయం (నిర్మాణానికి ప్రారంభం).
• పాలనా విజయాలు:
  • వ్యవసాయ పునరుద్ధరణ: చెరువులు, కాలువల నిర్మాణం.

రుద్రమదేవి (1262–1289)

• మహిళా పాలకురాలు:
  • తొలి మహిళా పాలకురాలు, పురుష వేషంలో పేరు రుద్రదేవ మహారాజు.
  • ప్రతాపరుద్ర (మనుమడు) కు రాజ్యాన్ని అప్పగించింది.
• సైనిక సంస్కరణలు:
  • సైన్యాన్ని ఆధునీకరించి, యాదవులు, పాండ్యులను ఎదుర్కొంది.
• ప్రజాస్వామ్య విధానం: గ్రామ సభలను ప్రోత్సహించింది.

ప్రతాపరుద్ర (1289–1323)

• చివరి పాలకుడు:
  • దిల్లీ సుల్తాన్ల దాడులు:
    • అల్లావుద్దీన్ ఖిల్జీ (1303): మొదటి దాడి.
    • మలిక్ కాఫూర్ (1310): ఓరుగల్లు కొల్లగొట్టబడింది.
  • పతనం: 1323లో ఘియాసుద్దీన్ తుగ్లక్ చేతిలో ఓటమి.

---

4. పాలనా వ్యవస్థ

1. కేంద్ర పాలన:
   • రాజు అత్యున్నత అధికారి.
   • మండలాలు: రాజ్యం 75 మండలాలుగా విభజించబడింది.
2. నాయంకర వ్యవస్థ:
   • నాయకులు సైనిక మరియు పరిపాలనా బాధ్యతలు నిర్వహించారు.
3. స్థానిక పాలన:
   • గ్రామ సభలు (“సభ” లేదా “ఊరి”): స్థానిక న్యాయ వ్యవస్థ.
4. రెవెన్యూ వ్యవస్థ:
   • పన్నులు: భూమి ఉత్పత్తిలో 1/6 వంతు (షష్ఠాంశం).
   • జలపాదుకల వ్యవస్థ: నీటి పన్ను.

---

5. ఆర్థిక వ్యవస్థ

1. వ్యవసాయం:
   • ప్రధాన పంటలు: వరి, పత్తి, నూలు.
   • నీటి వనరులు:
     • పకాలా చెరువు (వరంగల్), రామప్ప చెరువు.
     • కాలువలు: భూమి సారాన్ని పెంచాయి.
2. వాణిజ్యం:
   • మోటుపల్లి బందరు: ఇండోనేషియా, చైనాతో వాణిజ్యం.
   • నాణేలు: కాకతీయ వరహాలు (స్వర్ణ, వెండి).

---

6. సైనిక వ్యవస్థ

1. నాయంకర వ్యవస్థ:
   • నాయకులు తమ సైనిక దళాలతో రాజునకు సహాయం చేశారు.
2. దుర్గాలు:
   • వరంగల్ కోట: 3 లేయర్ల రక్షణ వ్యవస్థ.
   • హనమకొండ కోట: వేయి స్తంభాల దేవాలయం ఇక్కడ ఉంది.
3. యుద్ధ సాధనాలు:
   • ఏనుగులు, విలువిద్య, గుర్రపు దళాలు.

---

7. కళ, సాహిత్యం, వాస్తుశిల్పం

1. వాస్తుశిల్పం:
   • రామప్ప దేవాలయం (పాలంపేట):
     • తేలికైన ఇటుకలతో నిర్మితం.
     • UNESCO ప్రపంచ వారసత్వ స్థలం (2021).
   • వేయి స్తంభాల దేవాలయం (హనమకొండ): 1000 స్తంభాలతో నిర్మాణం.
   • కాకతీయ తోరణాలు: సంక్లిష్ట శిల్పాలు.
2. సాహిత్యం:
   • తెలుగు సాహిత్య పోషణ:
     • పాల్కురికి సోమనాథుడు: “పండితారాధ్య చరిత్ర”.
     • కాటమరాజు కథలు: జానపద కథలు.
   • సంస్కృత రచనలు: “నృత్యరత్నావళి” (జయప సేనాపతి).

---

8. మత విశ్వాసాలు

1. శైవమత ప్రాబల్యం:
   • శివుడు ప్రధాన దైవం.
   • సిద్ధేశ్వర దేవాలయం (వరంగల్) ప్రాధాన్యత.
2. ఇతర మతాలు:
   • జైనమతం, బౌద్ధమతం: హనమకొండలో ఆలయాలు.
   • వైష్ణవమతం: రామప్ప దేవాలయం.
3. మత సామరస్యం: అన్ని మతాలకు ఆదరణ.

---

9. కాకతీయ సామ్రాజ్య పతన కారణాలు

1. బాహ్య దాడులు:
   • దిల్లీ సుల్తానేట్ (అల్లావుద్దీన్ ఖిల్జీ, మలిక్ కాఫూర్) పునరావృత దాడులు.
2. ఆంతరిక కారణాలు:
   • ప్రతాపరుద్ర వారసుల అసమర్థత.
   • నాయకుల తిరుగుబాటులు.
3. ఆర్థిక సంక్షోభం:
   • యుద్ధాలు మరియు కోటల నిర్మాణం వల్ల ఖజానా ఖాళీ.

---