హరప్పా నాగరికత (Indus Valley Civilization)
| విభాగం(category) | వివరణ(details) | |
| పరిచయం | భారతదేశ చరిత్ర హరప్పా నాగరికత (సింధు లోయ నాగరికత)తో ప్రారంభమవుతుంది. ఇది క్రీ.పూ. 2500 సంవత్సరాల క్రితం దక్షిణ ఆసియా పశ్చిమ భాగంలో (నేటి పాకిస్తాన్ మరియు పశ్చిమ భారతదేశం) అభివృద్ధి చెందింది. ఈ నాగరికత ఈజిప్ట్, మెసొపొటేమియా, భారతదేశం మరియు చైనా నాగరికతలలో అతిపెద్దది. 1920లలో, భారత పురావస్తు శాఖ మోహెంజొదరో మరియు హరప్పా నగరాల అవశేషాలను త్రవ్వి బయటకు తెచ్చింది. 1924లో, ASI డైరెక్టర్-జనరల్ జాన్ మార్షల్ ఈ నాగరికతను ప్రపంచానికి పరిచయం చేశారు. | |
| ముఖ్యమైన ప్రదేశాలు | స్థలం – హరప్పా (రావి నది దగ్గర), మోహెంజొదరో (సింధు నది దగ్గర), లోథల్ (భోగ్వా నది దగ్గర), ధోలావిరా (కచ్ ప్రాంతం), కాలిబంగన్ (ఘగ్గర్ నది దగ్గర), మొదలైనవి. | |
| నాగరికత యొక్క దశలు |
|
1. ప్రారంభ హరప్పా దశ (క్రీ.పూ. 3300–2600) – హక్రా దశతో సంబంధం కలిగి ఉంది. 2. పరిణత హరప్పా దశ (క్రీ.పూ. 2600–1900) – నగరాలు అభివృద్ధి చెందాయి. 3. అవనతి హరప్పా దశ (క్రీ.పూ. 1900–1300) – నాగరికత క్రమంగా క్షీణించింది. |
| నగర ప్రణాళిక | గ్రిడ్ వ్యవస్థతో రోడ్లు, డ్రైనేజీ వ్యవస్థ, కోట, ఇళ్లు, గోదాములు మరియు గొప్ప స్నానపు కొలను ఉండేవి. మోహెంజొదరోలో అత్యంత అద్భుతమైన డ్రైనేజీ వ్యవస్థ కనిపించింది. | |
| వ్యవసాయం | గోధుమ, బార్లీ, పప్పు, నువ్వు, కాయధాన్యాలు మరియు పత్తి సాగు చేయబడ్డాయి. సింధు ప్రజలు పత్తిని మొదటిసారిగా సాగు చేశారు. నీటిపారుదల కోసం కాలువలు ఉపయోగించబడ్డాయి. | |
| ఆర్థిక వ్యవస్థ | వాణిజ్యం బార్టర్ వ్యవస్థ ద్వారా జరిగింది. లాపిస్ లాజులి, రాగి, టిన్ మొదలైన వాటి వ్యాపారం జరిగింది. సింధు ప్రజలు నౌకల ద్వారా దూరప్రాంతాలతో వ్యాపారం చేశారు. | |
| కళలు మరియు శిల్పం | కాంస్య శిల్పాలు, ముత్యాల దండలు, ముద్రలు, టెర్రాకోటా బొమ్మలు తయారు చేయబడ్డాయి. నృత్యం చేస్తున్న బాలిక (డ్యాన్సింగ్ గర్ల్) ఒక ప్రసిద్ధ శిల్పం. | |
| మతం | భూమి దేవత, పశుపతి మహాదేవుడు, జంతువులు మరియు వృక్షాలను పూజించేవారు. లింగం మరియు యోని ఆరాధన కూడా ఉండేది. | |
| అవనతి కారణాలు (Decline of IVC) | 1. ఆర్యుల దండయాత్ర (సిద్ధాంతం) 2. భూకంపాలు, నదుల మార్గం మారడం 3. వర్షపాతంలో మార్పులు 4. వ్యవసాయంపై ప్రభావం(వరదలు/ఎండలు) |
Key Archaeological Sites & Findings
| స్థలం(site) | Excavators) | Location | Key Discoveries | |||
| హరప్పా | దయారామ్ సాహ్ని
(1921) |
పాకిస్తాన్ (రావి నది) |
|
ఇసుకరాయి మానవ శరీర శిల్పాలు, గోదాములు |
|
|
| మోహెంజొదరో | ఆర్.డి. బెనర్జీ (1922) | పాకిస్తాన్ (సింధు నది) |
|
గొప్ప స్నానపు కొలను, డ్యాన్సింగ్ గర్ల్ శిల్పం, పశుపతి ముద్ర |
|
|
| లోథల్ | ఎస్.ఆర్. రావ్ (1953) | గుజరాత్ (భోగ్వా నది) |
|
ప్రపంచంలోనే మొదటి కృత్రిమ ఓడరేవు, వరి తవుడు |
|
|
| ధోలావిరా | ఆర్.ఎస్. బిష్ట్ (1985) | గుజరాత్ (కచ్) | నీటి నిల్వ వ్యవస్థ, బృహత్ నీటి తొట్టెలు |
